کد مطلب:50528 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:140
«من كرمت نفسه صغرت الدنیا فی عینه.»[1] . هر كه كرامت نفس داشته باشد، دنیا در چشمش كوچك است. آن كه دنیای نكوهیده در دیده اش كوچك و بی ارزش شود، از پستیهای دنیایی آزاد می گردد و جلوه های اعتلای روحی در رفتار و روابطش ظهور می كند، به پاكی و پاكدامنی می رسد و در سختیها و دشواریها آرامش خود را از دست نمی دهد و در بحرانها و ناگواریها شكیبایی می ورزد و در خوشیها و راحتیها شكرگزاری می نماید و با مخالفان و دشمنان خود بزرگوارانه رفتار می كند و دست ستم نمی گشاید و به خاطر دوستی با كسی به گناه كشیده نمی شود و از هر گونه گردنكشی آسوده است و از هر گونه مكر و فریب پالوده است. پیشوای كریمان، امیرمومنان (ع) در خطبه ی متقین فرموده است: «عظم الخالق فی انفسهم، فصغر مادونه فی اعینهم... شرورهم مامونه و انفسهم عفیفه... ان استصعبت علیه نفسه فیما تكره لم یعطها سولها فیما یحب. قره عینه فیما لا یزول و زهادته فیما لا یبقی، یمزج الحلم بالعلم و القول بالعمل. تراه [صفحه 298] قریبا امله، قلیلا زلله، خاشعا قلبه، قانعه نفسه، منزورا اكله، سهلا امره، حریزا دینه، میته شهوته، مكظوما غیظه. الخیر منه مامول و الشر منه مامون... یعفو عمن ظلمه و یعطی من حرمه و یصل من قطعه، بعیدا فحشه، لینا قوله، غائبا منكره، حاضرا معروفه، مقبلا خیره، مدبرا شره. فی الزلازل وقور و فی المكاره صبور و فی الرخاء شكور. لا یحیف علی من یبغض و لا یاثم فیمن یحب... نفسه منه فی عناء و الناس منه فی راحه. اتعب نفسه لاخرته و اراح الناس من نفسه. بعده عمن تباعد عنه زهد و نزاهه و دنوه ممن دنا منه لین و رحمه. لیس تباعده بكبر و عظمه و لا دنوه بمكر و خدیعه.»[2] . آفریدگار در اندیشه ی آنان بزرگ بود، پس هر چه جز اوست در دیده هایشان خرد نمود... مردم از گزندشان ایمن و پارسایند به جان و تن... اگر نفس او در آنچه در آن دشوار است فرمان وی نبرد، او نیز در آنچه نفس او دوست دارد، اطاعتش نكند. روشنی دیده اش در چیزی است كه ماندگار است و ناخواهان چیزی است كه ناپایدار است. بردباری اش را با دانش درمی آمیزد و گفتار را با كردار- هم. او را بینی كه آرزویش اندك است و لغزشهایش كم. دلش آرمیده است و جانش خرسند و ناخواهان. خوراكش اندك است و كارش آسان و دینش استوار- و مصون از دستبرد شیطان. شهوتش مرده، خشمش فروخورده، نیكی از او بیوسان[3] و همگان از گزندش در امان... بر آن كه بر او ستم كند ببخشاید و بر آن كه وی را محروم سازد عطا فرماید و با آن كه از او ببرد پیوند نماید. از گفتن سخن زشت دور بود. گفتار او نرم است و هموار، از وی كار زشت نبینند و كار نیكویش آشكار. نیكی او همه را رسیده و بدی وی را كس ندیده. به هنگام دشواریها بردبار است و در ناخوشایندها پایدار و در خوشیها سپاسگزار. بر آن كه دشمن دارد ستم نكند و درباره ی آن كه دوست دارد گناه نورزد... نفس او از او در زحمت است و مردم از وی در راحت. خود را برای آخرتش به رنج انداخته و مردمان را از گزند خویش آسوده ساخته. از آن كه دوری كند، به خاطر بی رغبتی به دنیاست و پرهیزگاری و بدان كه نزدیك شود، از روی نرمی است و آمرزگاری. نه دوری گزیدنش از روی خویشتن بینی است و بزرگی فروختن و نه نزدیكی وی به مكر است و فریفتن. [صفحه 299] نزاهت از جلوه های زیبای كرامت نفس است و بی گمان كرامت بهترین زمینه برای تربیت مردمان است. امیرمومنان علی (ع) انسان كریم را چنین می داند: «الكریم من تجنب المحارم و تنزه عن العیوب.»[4] . كریم كسی است كه از حرامها دوری گزیند و از عیبها پاك باشد. وقتی اساس تربیت بر كرامت قرار گیرد و همه ی امور تربیتی صورتی از كرامت انسانی بیابد، میل به مكارم در آدمی جوانه می زند و به بر و بار می نشیند و انسان كریم خود را برتر از آن می بیند كه به حرامها كه پستی آور است میل كند، یا تن به شهواتی دهد كه نزد او خوار است، یا با ارتكاب گناه و نافرمانی خدا، پروردگاری را كه كریم ترین است و كرامت موهبت اوست نافرمانی نماید و كرامت خود را به زیر پا گذارد و كرامتش او را به رفتاری انسانی و سراسر رحمت و گذشت و بزرگواری با مردمان سوق می دهد. چنین انسانی از نافرمانی و تباهكاری پاك می شود و بستر تعالی خود را فراهم می سازد. سخنان آموزگار كرامت، علی (ع) بیانگر این حقیقت تربیتی است: «من احب المكارم اجتنب المحارم.»[5] . هر كه مكارم را دوست بدارد، از محارم دوری می نماید. «من كرمت علیه نفسه هانت علیه شهواته.»[6] . هر كه خود را بزرگوار دید، شهوتها و تمایلات نفسانی اش در دیده ی وی خوار گردید. «من كرمت علیه نفسه لم یهنها بالمعصیه.»[7] . هر كه كرامت نفس داشته باشد، هرگز آن را با ارتكاب گناه و نافرمانی پست و موهون نمی سازد. «من كرمت نفسه قل شقاقه و خلافه.»[8] . هر كه كرامت نفس داشته باشد، عداوت و مخالفت او با مردم اندك شود.
چون كرامت موجب نزاهت از پستی و اعتلای روحی است، آدمی را از برقرار كردن نسبت پست با هر امری از امور عالم یعنی نسبت دنیایی به دور می دارد و این والاترین ثمره ی كرامت است، به بیان امیرمومنان علی (ع):
صفحه 298، 299.